Een grappig voorval tijdens het congres.
Een van de sprekers, psycholoog Mark Hochhauser, wond zich enorm op over de zin ‘Please read and understand this document’. Deze zin staat in de VS vaak boven een juridisch document.
Zijn opwinding ging erover dat je als schrijver niet kunt afdwingen dat iemand iets begrijpt door dit er simpelweg op te zetten.
Ik ben wel geneigd de beste man gelijk te geven. Als je de zin vertaalt, wordt ook wel duidelijk waarom.
‘Wilt u alstublieft deze tekst lezen en begrijpen.’
Klinkt inderdaad nogal achterlijk.
Hochhauser wond zich op, omdat de schrijvers hier van het ‘one size fits all’-principe uitgaan. Dat één tekst door iedereen begrepen kan worden. Hij bestrijdt dat. En hij is gerechtigd om dat te doen, want hij doet uitgebreid onderzoek naar hoe het leesproces in onze hersenen werkt.
‘Het is al een misvatting dat mensen allemaal even goed kunnen lezen. Maar een nog grotere misvatting is dat een mens heel zijn leven lang even goed kan lezen.’
Zo blijkt het simpelweg ouder worden van je hersenen van grote invloed op je tekstbegrip. Maar bijvoorbeeld ook de menopauze is van invloed. Of een chemotherapie. Of een ernstige ziekte. Hierdoor veranderen je hersenen en kan je leesvaardigheid ook veranderen.
Deze verandering heeft met name invloed op je werkgeheugen. Hierin kun je een paar seconden lang informatie opslaan. En deze opslag heb je nodig om tekst te kunnen begrijpen. Je moet immers onthouden wat je net hebt gelezen. Uit de onderzoeken van Klingberg blijkt dat je op de piek in je leven (tussen de 25 en 35 jaar) ongeveer 7 items kunt opslaan. Maar dit kan tot 4 items dalen als je ouder wordt. Of een ziekte als diabetes krijgt. Of – dames – als je bijvoorbeeld in de menopauze komt.
Maar er is nog iets. Niet alleen verandert je leesvaardigheid onder invloed van het ouder worden van je hersenen, ook blijkt dat je leesvaardigheid per moment sterk kan wisselen. Zo kan je leesvaardigheid drastisch afnemen als je tijdens het lezen bijvoorbeeld aan het autorijden bent. Het lukt je dan ineens minder goed om een tekst te begrijpen die je thuis op de bank wel makkelijk kunt begrijpen.
Dat is wel interessant. Want dat betekent dat als je weet wat iemand doet als hij je tekst leest, je daar rekening mee kunt houden.
Maar eigenlijk is het meteen ook zinloos. Want hoe weet je nou wat jouw lezer doet als hij je tekst leest? Dat weet je bijna nooit. Misschien kun je bij een paar teksten een inschatting maken. Bijvoorbeeld bij verkeersborden. Of bij een wc-kalender.
‘Wilt u alstublieft deze tekst lezen en begrijpen.’
Ik begin de uitspraak steeds beter te snappen.
Het is geen opdracht van de schrijver aan de lezer.
Het is een smeekbede.